Park, XIX, nr rej.: 304/A z 19.07.1985
Pierwsza wzmianka o wsi Boguszówka pochodzi ze spisu poborowego powiatu radomskiego z 1508 roku. W tym czasie jej właścicielem był Jan Bogusz, wieś zwano wtedy Wolą Kowalową (Kowal-Wolya). Od imienia właściciela wsi z czasem zaczęto nazywać tą miejscowość Boguszową Wolą. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej „Bogusz” i wyrażenia „Wola” oznaczającego czasowe zwolnienie od danin i powinności. W spisie poborowym powiatu radomskiego z 1569 roku wymienia się już miejscowość o nazwie Boguschowa Wolya. W tym czasie wieś należała do Jana Bogusza kasztelana zawichojskiego, syna Jana Bogusza. W 1593 Boguszówka należała do Bernarda Bogusza syna Jana Bogusza. Ród Boguszów herbu Półkozic był możnym rodem w XVI- wiecznej Polsce. Boguszowie pochodzili z okolic Wiślicy. Jeden z przedstawicieli tego rodu zapewne drogą małżeństwa, wszedł w posiadanie wsi o nazwie Wola Kowalska w powiecie radomskim. Wieś stała się dziedziczną wsią rodu Boguszów i z czasem zmieniła nazwę. Jan Bogusz, dziedzic wsi w połowie XVI wieku, został sekretarzem królewskim a od 1561 roku był podkomorzym lubelskim. Do tych godności z czasem doszły następne: kasztelana czechowskiego, kasztelana zawichojskiego. Oznacza to, że był senatorem Rzeczpospolitej. Od 1571 roku był też starostą radomskim. W 1591 roku starostwo radomskie przekazał swemu synowi Bernardowi. Bernard Bogusz ożenił się z córką Mikołaja Kochanowskiego, Dorotą. Bernard Bogusz zmarł przedwcześnie w 1603 roku. Starostwo radomskie i ziemie dziedziczne Boguszów, w tym Boguszówka, przeszły na własność brata zmarłego, Krzysztofa Bogusza. Na Krzysztofie kończy się historia rodu Boguszów w tej okolicy w XVII wieku. Po Boguszach Boguszówką została własnością rodu Regowskich z Regowa. Po Regowskich właścicielem wsi byli Pękosławscy a potem Witowscy. W końcu XVIII wieku wieś należała do rodziny Wielopolskich ale zastawiona była niejakiemu Wodzickiemu. W 1827 roku miejscowość liczyła 18 domów i 166 mieszkańców. W 1847 roku stało tu już 32 domy. W końcu XIX wieku we wsi istniał folwark szlachecki. We wsi było 22 domy a mieszkało w niej 184 mieszkańców. Obszary folwarczne zajmowały 617 mórg a ziemia chłopska zajmowała 338 mórg obszaru. W 1930 roku właścicielem folwarku w Boguszówce był Seweryn Plewiński. W 1938 roku w Boguszówce stało 50 domów. obiekt w rękach prywatnych.
Fort IV (twierdza Dęblin), 1879, nr rej.: 3/A z 5.01.1979
Wszystkie forty miały kształt pięcioboku, na ich wielkość i uzbrojenie artyleryjskie wpływ miały doświadczenia dopiero co ukończonej wojny rosyjsko-tureckiej. Miały po dwa wały – niski dla piechoty i wysoki dla artylerii, załoga kryła się w koszarach szyjowych. W 1881-1882 r. powstał fort I Młynki (przy szosie do Stężycy), na podmokłym terenie koło wsi Mierzwiączka stanął fort II o takiejż nazwie, fort III Dęblin powstał na lewym brzegu pod Masowem, fort IV Borowa ulokowano między wsiami Borowo i Skoki; koło wsi Borek na lewym brzegu zbudowano fort V; najdalszy zachodni fort VI Nagórnik (albo fort Wannowskiego, byłego ministra wojny Rosji) powstał w 1885 r. na terenie wsi Nagórnik; zaś
między wsiami Głusiec i Piwonią (ob. Przewóz) w 1884 r. zbudowano fort VII Głusiec.
Kościół par. pw. św. Stanisława Biskupa, XVII, nr rej.: 317/A z 16.06.1967 oraz 95/A z 15.03.1981
Kościół usytuowany jest przy drodze łączącej Gniewoszów ze wsią Borek.
Początki parafii oleksowskiej datuje się na rok 1254 (XIII w.), w poł. XV w. plebanem był Prokop Kochanowski. Ok. 1589 r. Jan Gniewosz usunął katolickiego księdza, wprowadzając w to miejsce protestanckiego duchownego. Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika, który stoi do dziś, wybudowano w 1652 roku z fundacji ks. Jana Sadkowskiego. Budynek od początku postawiono z trwałego materiału – czerwonej cegły i białego kamienia. Odrestaurowany został w 1858 r., a w 1902 r. został powiększony – dobudowano od zachodu część nawy, od północy kaplicę św. Stanisława i zakrystię z małym przedsionkiem. W czasie I wojny światowej kościół został zniszczony. Odnowiono go dopiero w 1921 r. W okresie późniejszym dobudowano przy prezbiterium od strony południowej składzik. W 1991 i 1992 r. przystąpiono do renowacji zewnętrznych ścian kościoła oraz poprawiono blaszane nakrycie dachu. W połowie lat 90. wykonano renowację ogrodzenia kościelnego, do 1998 r. za sprawą ówczesnego proboszcza Stanisława Sikorskiego dokonano również wielu niezbędnych remontów.
Kościół otoczony jest ogrodzeniem murowanym z XVIII w. na planie oktagonu. W obrębie murów ogrodzenia od północy wpisana jest dzwonnica z XIX w (dzwony z XVII w.). Wewnątrz znajdują się barokowe elementy wyposażenia, a także współcześnie wykonane witraże o charakterze patriotycznym ze scenami przedstawiającymi motywy sakralne i historyczne.
Park, k. XIX, nr rej.: 305/A z 19.07.1985
Wieś Regów Stary powstała najpóźniej w początkach XV wieku. Dnia 29 VII 1439 roku erygowano parafię w tej miejscowości (według Ks. Kumora). Wzmianki o tej miejscowości pochodzą też z „Liber Beneficiorum…” Jana Długosza z lat 1470-1480. Nazwę zapisano wtedy „in Regov” Pochodzenie nazwy nie zostało przez językoznawców w pełni wyjaśnione. Przypuszcza się że pochodzi ona od staropolskiej nazwy osobowej „Reg” Wieś należała pierwotnie do rodziny Regowskich, herbu Abdank. Według spisów podatkowych powiatu radomskiego z 1508 roku wieś należała do Stanisława Regowskiego. W 1569 roku według kolejnego spisu właścicielem wsi był Mikołaj Regowski. Wieś miała 3 i 3 łana obszaru. Oprócz kmieci mieszkało we wsi 5 zagrodników i dwóch komorników. Regów stanowił ośrodek szkolnictwa. W początkach XVI wieku istniała już we wsi szkoła parafialna. Stał we wsi budynek szkolny z ogrodem, kierownikiem szkoły był Andrzej ze Stężycy. Pobierał 4 marki pensji i „pewne jarzyny” od Mikołaja Regowskiego. Dziedzicami wsi byli kolejno Regowscy (do początku XVII wieku) po nich byli Pękosławscy, Witowscy, Chomętowscy, aż w drugiej połowie XVII wieku wieś trafiła do Jana Wielopolskiego. Dziedzicem wsi z tego rodu był też Hieronim Wielopolski starosta krakowski (zmarły w 1779) po nim wieś stała się własnością jego małżonki. Wdowa zastawiła wieś oraz miasto Granica panu Wodzickiemu. (przełom XVIII i XIX wieku). W 1747 roku postawiono we wsi nowy kościół modrzewiowy. Stanął w innym miejscu niż poprzedni ponieważ częste wylewy Wisły niszczyły poprzednią świątynie. Nowy kościół uposażyli margrabia Wielopolski i Dorota Tarłowa wojewodzina lubelska. W końcu XVIII wieku dobra Regów były przedmiotem zastawu. W 1827 roku wioska liczyła 27 domów i 282 mieszkańców. Dobra regowskie przed 1873 rokiem obejmowały: Regów, Wysokie Koło, Boguszówkę, Markową Wolę i miasteczko Granicę. W XIX wieku właścicielami dóbr regowskich była rodzina Lewickich. W 1930 roku właścicielem folwarku Regów (tak samo jak folwarku Boguszówka) był Seweryn Plewiński. Razem obydwa folwarki zajmowały 781 hektarów obszaru. Miejscowość Regów Stary w 1938 roku liczyła 55 domów obiekt w rękach prywatnych.
Zespół klasztorny dominikanów, nr rej.: 319 z 15.06.1967 oraz 188/A z 15.10.1982:
Budowę kościoła Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego w Wysokim Kole rozpoczęto z polecenia kasztelana sandomierskiego Stanisława Witkowskiego w roku 1637, zakończono natomiast 1681. Następnie w roku 1870 nastąpiła kasata zakonu dominikanów, a rząd rosyjski obsadził w Wysokim Kole reformatorów – franciszkanów z Jędrzejewa. Od roku 1891 sanktuarium w Wysokim Kole pełni funkcję kościoła parafialnego.
To trzynawowa bazylika z kolebkowym sklepieniem i lunetami, która ma liczne elementy wyposażenia z XVII-XVIII w. (m. in.: rzeźby, ołtarze, relikwiarze). Barokowa polichromia była kilkakrotnie odnawiana i przemalowywana. 2 dzwony (1717, 1720) odlał Michał Wittwerk z Gdańska.
Z dawnego XVII – wiecznego klasztoru pozostało południowe skrzydło, obecnie plebania, z zachowanym układem cel i korytarzy. Na zewnętrznej ścianie kościoła z prawej strony drzwi znajduje się pamiątkowa tablica z nazwiskami czternastu ochotników z Wysokiego Koła i okolic poległych w wojnie przeciwko bolszewikom w 1920 roku i napisem: „Padli na polu chwały odpierając z granic państwa polskiego pod wodzą Józefa Piłsudskiego nawałę najeźdźców w latach 1918-1920”.
W prawej nawie kościoła od ponad 300 lat znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Wysokolskiej, do którego prowadzą 24 schody. Obraz jest pochodzenia zachodniego, nieznanego autorstwa. Namalowany został farbą olejną na desce lipowej, na wzór wizerunku z Częstochowy, z tą różnicą, że w prawej ręce Matka Boża trzyma różę. Obraz przywieziony został z Moskwy przez Marię Kalinowską, żonę cześnika czerwonogrodzkiego. Podobno sam car Aleksiej Michałowicz podarował cześnikowej obraz Matki Bożej. Wracając z Moskwy Kalinowska zawiozła obraz do Lwowa i w 1677 roku podarowała go krewnemu, niejakiemu Antoniemu Krzysztofowi z Końskich Bębnowskiemu, który poświęcił Go przed cudownym obrazem Matki Bożej Sokalskiej i zawiózł do Zarudzia koło Zamościa. Tam otrzymać miał we śnie trzykrotne objawienie od Matki Bożej wraz poleceniem: „Płaczę iście mnie już zapomnieli. Chcę, abyś Mnie oddał do pustego kościoła w Wysokim Kole”. Widzenia miała mieć także żona Bębnowskiego. W 1684 roku obraz Matki Bożej został wprowadzony do kościoła w Wysokim Kole, gdzie zaopiekować się nim mieli sprowadzeni z Lublina dominikanie. Wkrótce wizerunek Matki Bożej zasłynął objawieniami, łaskami i cudownymi uzdrowieniami chorych. Jednym z nich miał być książę Jerzy Lubomirski, który przed obrazem Matki Bożej Wysokolskiej odzyskać miał wzrok. Wszedł do kościoła prowadzony przez żonę a wyszedł o własnych siłach, mówiąc: „Podziękujcie za mnie Lekarce mojej, Najświętszej Pannie, że mnie uzdrowiła na oczy”. Podobne świadectwo złożył biskup Jan Czerniak, sufragan gnieźnieński: „W czasie II wojny światowej przebywałem w Wysokim Kole. Przygnieciony groźnymi chorobami, znajdowałem się w obliczu śmierci […] Pobożni wierni nie przestawali się gorąco modlić wobec Obrazu Wysokolskiej Pani […] Tym prośbom zawdzięczam swoje zdrowie…”.Od tego czasu obok obrazu zaczęły pojawiać się liczne wota. W 1833 roku, według legendy, obraz w tajemniczy sposób ocalał z pożaru i odnalazł się na łące koło Sieciechowa. Stamtąd w uroczystej procesji powrócił do Wysokiego Koła. Podobnie było w czasie II wojny światowej, kiedy to świątynia w Wysokim Kole uległa poważnym zniszczeniom, ale obraz przetrwał bez zmian. 18 sierpnia 1974 roku koronacji obrazu dokonał Prymas Tysiąclecia kardynał Stefan Wyszyński.
Źródło:
Starostwo Powiatowe w Kozienicach
kozienicepowiat.pl/powiat-kozienice/dziedzictwo-kulturowe/zabytki
Poprzedni wpis